با آیین‌های چهارشنبه سوری آشنا شویم

ایران ما از دوران باستان تا کنون آیین‌ها و مراسم مختلفی داشته تا مردم را در شرایط خاص و ویژۀ سال دور هم جمع کند و یکپارچگی مردم را در کنار خوش گذرانی و اشاعۀ انرژی مثبت ایجاد نماید. از جملۀ این مراسم می‌توان به آیین برگزاری سال نو و نوروز، جشن خزان، جشن سروش، جشن یلدا یا شب چله، چهارشنبه سوری و جشن آغاز هر ماه مانند خردادگان، تیرگان، مردادگان و غیره اشاره کرد. همان طور که اشاره شد، جشن سوری یا همان چهارشنبه سوری یکی از همان جشن‌های باستانی است که امروزه هم برگزار می‌شود؛ اما شکل و شمایل بسیار متفاوتی به خود گرفته است. ما در این مطلب به بررسی رسوم برگزاری مراسم چهارشنبه سوری می‌پردازیم و شما را با آنها آشنا می‌کنیم تا در مراسم پیش رو بتوانید آنها را اجرا کرده و لذت ببرید. پس با ما همراه باشید.

چهارشنبه سوری چیست و از کجا آمده است؟

جشن سوری یکی از جشن‌های بسیار مهم در ایران است که بعد از چند قرن به چهارشنبه سوری تغییر نام پیدا کرد. طبق تحقیقات به عمل آمده، در ایران باستان روزهای هفته اسم مشخصی نداشته‌اند و تنها ماه را به چهار هفته تفسیم می‌کرده‌اند تا بنایی برای شمردن روزهای سال باشد. برای همین چهارشنبه‌ای وجود نداشت که بخواهند نام چهارشنبه را روی جشن سوری بگذارند. بعدها با ورود اعراب به ایران، هفته‌ها نامگذاری شد؛ اما باز هم تا مدت‌ها نامی از چهارشنبه‌ها برای این جشن به میان نیامد.

چرا جشن سوری برگزار می‌شد؟

باید گفت که در زمان‌های قدیم چندین جشن آتش در ایران برگزار می‌شد؛ از جملۀ این جشن‌ها می‌توان به جشن سده هم اشاره کرد. جشن آتش آخر سال یا همان جشن سوری به این موضوع برمی گردد که در آن ایام مردم بر این باور بودند که ارواح و فروهرها به مدت ده شبانه روز از آسمان به زمین می‌آیند تا در شهر و دیار خود باشند. در آن ایام طی این ده شبانه روز جشنی بر پا می‌شد و شب‌ها آتشی روشن می‌شد تا محیط را روشن کند. مردم بر این باور بودند که این روشنایی باعث می‌شود ارواح مسیر خانه‌شان را پیدا کنند و به خانه‌شان بروند.

از دیگر دلایل

از دیگر دلایلی که مردم ایران جشن سوری یا همان مراسم چهارشنبه سوری را برگزار می‌کرده‌اند می‌توان به پایکوبی برای شروع سال جدید اشاره کرد. این جشن ده روز قبل از سال جدید برگزار می‌شد و مردم برای شادی پیش از شروع سال همه این جشن را برگزار می‌کردند. به علاوه بر این باور بودند که جشن سوری با دعاهایی که ارواح برای زمینی‌ها می‌کردند بالاها و مشکلات را دور می‌کند و مردم می‌توانند برای سال جدید آرزوهای خوبی داشته باشند.

در گذشته جشن سوری در چه جایی برگزار می‌شد؟

نکتۀ مهم این است که در زمان‌های قدیم بیشتر جشن‌ها عمومی و ملی بوده است و کمتر پیش می‌آمد که مردم به طور مجزا و خانوادگی جشن‌ها را برگزار کنند. برای همین می‌توان به این نکته اشاره کرد که این جشن هم در کوچه و خیابان و هر کوی و برزنی برگزار می‌شد و مردم با هم جشن می گرفتند و خوش می گذراندند. این جشن در سر تا سر ایران برگزار می‌شد و همه با هر گویش و رسمی در این جشن شرکت می‌کردند. این نکته مایۀ تأسف است که امروزه ما جشن همگانی و ملی نداریم و تمام مردم به صورت انفرادی جشن می گیرند.

مراسم چهارشنبه سوری در ایران

امروزه مراسم چهارشنبه سوری به خطرناک‌ترین حالت ممکن برگزار می‌شود و بیشتر حالت تخلیۀ انرژی منفی دارد تا گرفتن انرژی مثبت. بسیاری از آیین‌ها و رسوم جشن سوری امروزه از بین رفته‌ است و مردم یا فقط بمب و ترقه منفجر می‌کنند و یا به گرفتن یک مهمانی و دورهمی خانوادگی بسنده می‌کنند.

امروزه طوری شده که شب چهارشنبه سوری حتی کسی جرئت نمی‌کند که به خیابان‌ها برود. این تغییر رسوم می‌تواند از ناکارآمدی مسئولان برای زنده نگه داشتن رسوم باستانی ما باشد. در هر صورت وقت آن رسیده است که خودمان آستین همت را بالا بزنیم و دوباره رسوم باستانی ایران کهن را زنده کنیم. در ادامه به بررسی مراسم چهارشنبه سوری در ایران باستان می‌پردازیم.

آتش درست کردن

یکی از مهمترین آیین‌های جشن سوری روشن کردن آتش است. در گذشته ایرانی‌ها زرتشت بوده‌اند و احترام و ارزش زیادی برای آتش قائل بوده‌اند. ایرانی‌ها بر این باور بودند که روشن کردن آتش و سوزاندن بوته باعث پاکی خانه از وجود موجودات شر و ديو پليدي و ناپاكي می‌شود. یکی از سنن مراسم چهارشنبه سوری این بوده است که هر خانواده جلوی خانه، در حیاط یا حتی روی پشت بام خانه‌اش بوته و خار و گزن جمع می‌کرد.

تعداد این تپه‌های خار و بوته باید به پنج یا هفت می‌رسید. بعد از آنکه هوا تاریک شد و روز به غروب رسید، همه دور بوته‌ها جمع می‌شدند، بوته‌ها را آتش می‌زدند و همگی از روی بوته‌ها می‌پریدند. هر نفر باید سه بار از روی این پنج یا هفت بوته می‌پرید و دعا می‌کرد که آتش با قدرتی که دارد ناراحتی‌ها و ناخوشی‌هایش را بگیرد و به او سلامتی عطا کند. حتی برای این موضوع شعری هم ساخته بودند و هنگام پریدن از بوته‌های آتش آن را می‌خواندند که عبارت است از:

زردي من از تو، سرخي تو از من     غم برو شادي بيا، محنت برو روزي بيا     اي شب چهارشنبه، اي كليه جاردنده، بده مراد بنده

به علاوه…

به علاوه بر این باور بوده‌اند که خاکستر باقیمانده از مراسم چهارشنبه سوری شگون ندارد؛ چرا که ناراحتی و بیماری افراد هنگام پریدن از روی آتش جذب آن می‌شود و تمام انرژی آتش به افراد منتقل می گردد. برای همین خاکستر آتش را در نهایت جمع می‌کردند و به آب روان می‌سپردند. کسی که این خاکستر را به آب روان می‌سپرد در راه برگشت به خانه در می‌کوبید و به بقیه می گفت که از عروسی آمده و خبرهای خوب و خوشی برای خانواده آورده است. اهالی خانه هم با خوشحالی در را باز می‌کردند و آرزو می‌کردند که سال جدید سالی پر از شادی و خبرهای خوش باشد.

شکستن کوزه؛ از رسوم چهارشنبه سوری

یکی از رسومی که کاملاً از یادها رفته و مردم دیگر انجامش نمی‌دهند همین شکستن کوزه است. ایرانی‌های باستان بسیاری از کارها را به صورت نمادین انجام می‌دادند و در همۀ این کارها به این فکر بودند که بلا و شر را از خودشان دور کنند و خوشی و سلامتی و تندرستی را به خانه‌هایشان بیاورند. به همین دلیل در کوزه‌ای مقداری زغال سیاه، نمک و سکه می‌انداختند. زغال سیاه نماد شوربختی، نمک سمبلی برای چشم بد و شور و سکه بی ارزش نمادی از تنگدستی و فقر بود. بعد در کوزه را می‌بستند و نفر به نفر اعضای خانواده آن را دور سرشان می‌گرداند.

جالب اینجاست که نفر آخر کوزه را با خود به پشت بام می‌برد و از بالای پشت بام زمین می‌انداخت و در همین حین می‌گفت درد و بلای خانه را به کوچه ریختم. مردم با این کار سعی می‌کردند شوربختی و فقر و چشم بد را از خود و خانه‌شان دور کنند و با تمام انرژی منتظر سال جدید باشند. مراسم کوزه شکستن امروزه اصلاً میسر نیست و به خصوص در شهرها امکان انجام این کار وجود ندارد. اما مردم می‌توانند به صورت نمادین این کار را انجام دهند و بعد کوزه را در کیسه‌ای بگذارند، در خیابان ان را بشکنند و بقایای آن را در همان کیسه به سطل زباله بیندازند.

قاشق زنی؛ از رسوم جشن سوری

از دیگر رسوم بسیار جذاب و البته قابل توجه در این جشن باستانی این است که دخترانی و زنانی که آرزویی مانند ازدواج یا هر آرزوی دیگری دارند، در شب چهارشنبه سوری قاشق و کاسه‌ای از خانه برمی‌داند و به همراه یکدیگر در کوچه‌ها و خیابان‌ها به راه می‌افتند و جلوی هفت خانه می‌ایستند. بعد از آنکه جلوی خانه‌ها ایستادند بدون آنکه چیزی بگویند اینقدر با قاشق به کاسه می کوبند که صاحب خانه چیزی برای آنها در کاسه‌شان بگذارد.

این چیز می‌تواند آجیل، میوه، شکلات، آب نبات، سکه یا پول باشد. نکته اینجاست که اگر یکی از این خانه‌ها چیزی به آنها ندهد، یعنی آرزویشان برآورده نمی‌شود و اگر همه چیزی برایشان بگذارند حاجتشان برآورده می‌شود. در گذشتۀ نه چندان دور برای شوخی گاهی مردها در هیبت زن‌ها و با پوشیدن چادر این کار را انجام می‌دادند و با این شوخی خوش می گذراندند. شبیه این رسم در مراسم هالووین هم برای کودکان برگزار می‌شود. حال آنکه در هالووین هنوز این رسم انجام می‌شود و در ایران از رونق افتاده است.

فال گوش ایستادن؛ از رسوم چهارشنبه سوری

این مراسم صرفاً برای دخترهایی است که می‌خواهند ازدواج کنند یا به سفر یا زیارتی بروند. در غروب آخرین چهارشنبه از سال دخترها آرزویشان را در قلبشان تکرار می‌کنند و بعد از خانه بیرون می‌روند. بعد سر هر خیابان و کوچه‌ای می‌ایستند و به حرف سایرین گوش می‌دهند. اگر حرف دیگران از خبرهای خوب بود، این را به این نشانه می گیرند که آرزویشان برآورده می‌شود و اگر حرفشان در مورد اتفاق‌های بد بود، از رسیدن به آرزویشان ناامید می‌شوند.

پختن آش چهارشنبه سوری؛ رسمی خوش طعم و دلپذیر

در قدیم رسم بود که اگر بیمار یا ناخوشی در یک خانواده بود، اعضای خانواده به نیت خوب شدن و به دست آوردن سلامتی نذر جشن سوری می‌کردند و در شب چهارشنبۀ آخر سال آش مریضی می‌پختند، کمی از آن را به بیمار می‌دادند و مابقی را بین افراد نیازمند پخش می‌کردند. آنها بر این باور بودند که خوردن آش گرم باعث در سرمای شب چهارشنبه سوری باعث می‌شود فقیران برای آن بیمار دعا کنند و همین باعث می‌شود که آن بیمار حالش خوب شود. البته که رسم آش پختن و فال گوش ایستادن به ایران باستان برنمی گردد؛ اما قدمتی چند قرنی در ایران دارد.

پخش کردن آجیل چهارشنبه سوری؛ از دیگر رسوم خوشمزه

به عنوان آخرین بخش از معرفی رسوم شب چهارشنبه سوری به پخش کردن آجیل اشاره می‌کنیم. زن‌هایی که نذری دارند یا آرزویی دارند در شب چهارشنبۀ آخر سال آجیل هفت مغزی را با نام آجيل چهارشنبه سوري درست می‌کردند و بین همسایه‌ها، فامیل، دوستان و آشناها پخش مي‌كردند و همه با هم آجیل مي‌خورند. موقع درست کردن و تقسیم کردن آجیل همه با هم قصۀ مخصوص آجيل چهارشنبه را تعریف مي‌كردند و در آخر از خدا می‌خواستند که در سال جدید آرزویشان را برآورده کند.

حرف آخر

ما در این مطلب به بررسی رسوم سنتی و باستانی برگزاری مراسم چهارشنبه سوری پرداختیم و نحوه و دلیل شکل گیری این مراسم به به شما توضیح دادیم. البته لازم به ذکر است که با توجه به شیوع ویروس کرونا بهتر است امسال را در خانه‌های خود باشید و از دورهمی‌های بی مورد اکیداً دوری کنید تا همۀ عزیزانتان در سلامت کاملا در سال جدید کنار شما باشند و بتوانید از دوران بعد از کرونا در کنار هم لذت ببرید.

مطالب مرتبط با ایران:

جاذبه های گردشگری اصفهان

جاذبه های گردشگری شیراز

جزیره های زیبای ایران